Algemeen Plantenpest(er) van de maand mei: TBRFV
Als we het deze dagen hebben over een besmettelijk virus, dan heeft dit natuurlijk sinds de COVID-19 crisis een zeer wrange nasmaak. Ook bij de plantenvirussen is het zo dat er regelmatig nieuwe virussen opduiken die mogelijk voor onze land- en tuinbouwsector een ernstige bedreiging vormen.
Het tomato brown rugose fruit virus (TBRFV) is zo’n virus.
Het werd voor de eerste keer in Ohad, Israël vastgesteld in 2014. Het virus was op korte tijd over geheel Israël verspreid, en is sindsdien aan een snelle wereldwijde verspreiding bezig. Zo waren er intussen meldingen in Jordanië, Palestina, Italië, Mexico, Turkije, China, Nederland, UK, Griekenland, Spanje, Duitsland en Frankrijk. Een lichtpuntje is wel dat het virus een gering waardplantenbereik heeft, en dat de ernstige schade zich tot nu toe tot tomaat en paprika beperkt, hoewel er ook een recente vaststelling in aubergine was. Verder lijken ook enkele onkruiden als virusreservoir te kunnen optreden (zwarte nachtschade en muurganzevoet). Het goede nieuws voor onze Vlaamse tuinbouw is dat TBRFV voorlopig nog niet werd aangetroffen in België.
De snelle verspreiding van het virus binnen en buiten de bedrijven heeft vooral te maken met het feit dat er een gemakkelijke mechanische overdracht van het virus kan plaatsvinden. Bovendien kan het virus ook lang overleven op oppervlakten, handen, kledij en materialen die gebruikt worden bij teelthandelingen. Die mechanische overdracht kan dus op allerhande manieren plaatsvinden, inclusief ook door insecten (bijv. pollinatoren) via wonden. Ook overdracht via water behoort zeker tot de risico’s. Tenslotte dient zeker ook vermeld te worden dat niet alleen verspreiding via plantgoed, maar ook zaden mogelijk is. Deze laatste factoren spelen uiteraard een grote rol bij de verspreiding van het virus over langere afstanden.
Een aantasting door TBRFV is te herkennen (figuur 1) aan het vlekkenpatroon, een zogenaamde mozaïek, die ontstaat op de bladeren, en dit voornamelijk op de jonge bladeren in de kop van de plant. Op de vruchten ontstaan voornamelijk gele vlekken dat een beeld van ongelijke afrijping doet ontstaan. Heel wat vruchten krijgen ook bruine stippen of vlekken en een verrimpeling (ook op blad mogelijk), de zogenaamde ‘rugose’ die we in de naam van het virus terugvinden (figuur 2). Verder kunnen ook necrotische strepen ontstaan op de stengel en ook algemene misvormingen op bladeren (versmald) en vruchten zijn mogelijk. Het schadebeeld heeft eigenlijk ook wat weg van het schadebeeld dat door het pepinomozaïekvirus (PepMV). Het risico hierbij is dat door deze verwarring de bedrijven te laat ingrijpen, wat tot enorme schade kan leiden.
Sinds september 2019 (EU 2019/1615) heeft de Europese Commissie noodmaatregelen afgekondigd om de introductie en verdere verspreiding van TBRFV op het EU grondgebied tegen te gaan en in te perken. Belangrijke aspecten hierbij zijn het opleggen van de verplichting tot informeren van telers (over te sensibiliseren over de gevaren enerzijds, maar ook over de aanpak indien een infectie zou optreden) en het bepalen van de status van het virus in de individuele lidstaten. Heel belangrijk om de insleep van TBRFV in een productie eenheid te voorkomen is de bedrijfshygiëne. Niet alleen de strikte toepassing van hygiënemaatregelen tijdens de teelthandelingen in het bedrijf zelf, maar ook het toepassen ervan door iedereen die het bedrijf bezoekt zijn belangrijk. In dat opzicht verschilt dit ook heel weinig met wat we nu allemaal moeten ervaren met de inperkingsmaatregelen mbt. SARS CoV-2 (COVID-19). Een belangrijk aspect bij het voorkomen van een infectie is het zeer goed in kaart brengen van de mogelijke insleeproutes. Worden er bijvoorbeeld oogstkisten/veilingkisten door verschillende bedrijven gebruikt ? Van waar komt het plantgoed, en hoe veilig is het?
Een rechtstreekse bestrijding van het virus is niet voorhanden. Een eerste belangrijke maatregel is het onmiddellijk verwijderen en vernietigen van symptomatische planten en de aansluitende planten (perimeter). Bijkomend is een grondige ontsmetting van alle materialen die gebruikt worden bij teelthandelingen noodzakelijk. Verder is het ook nodig van mogelijk besmette oppervlakten te desinfecteren, en een heel strikte bedrijfshygiëne op te leggen. Daarnaast zijn uiteraard het toetsen systematisch toetsen van de aanwezige planten en nauwkeurige opvolging op het ontstaan van nieuwe haarden (symptomen) heel belangrijk.
Quarantaine pathogenen zijn federale bevoegdheid, en onze overheid heeft dan ook zijn verantwoordelijkheid genomen en financiert een statusbepaling op het Belgisch grondgebied via het project HARMSTAT (Fytosanitair statuut van schadelijke organismen voor planten en plantaardige producten) dat in de komende maanden van start zal gaan en waar ILVO en het CRA een partnerschap vormen. Binnen EUPHRESCO start tegelijkertijd ook het transnationaal project “Validation of molecular diagnostic methods for the detection of tomato brown rugose fruit virus (TBRFV) in seeds of tomatoes, chilies and eggplants”. In dit project, dat op de diagnostiek van TBRFV focust, is ILVO ook een van de 21, voornamelijk Europese, partners.